Adwokat z urzędu – czy warto?

adw. Kamil Keller

Postępowania sądowe mogą być długotrwałe, a co za tym idzie – dość kosztowne. Strona występująca w procesie musi ponieść wiele wydatków: związanych z opłatami sądowymi, kosztami w toku sprawy oraz z zatrudnieniem profesjonalnego pełnomocnika (adwokata lub radcy prawnego). W określonych przypadkach polskie prawo zapewnić może pomoc prawną z urzędu. Tzw. adwokat z urzędu może reprezentować stronę w ramach postępowania karnego, w sprawach cywilnych oraz przed sądem administracyjnym. Sąd przyzna adwokata z urzędu wtedy, kiedy  zostaną spełnione określone warunki.

Czy adwokat z urzędu jest skuteczny?

Jeszcze jakiś czas temu panowało przekonanie o tym, że pełnomocnik z urzędu pracuje gorzej niż ten wynajęty prywatnie. Teraz jednak coraz powszechniej mówi się o tym, że klasę adwokata poznaje się po tym, jak broni z urzędu i widać na tym polu wyraźną poprawę. Adwokaci oraz radcy prawni zaczęli traktować sprawy zlecone z urzędu jak te “normalne”. Jest to efektem wysiłków prawniczych samorządów, ale także dużej konkurencji.

W ostatnich latach liczba zawodowych prawników w naszym kraju się podwoiła. Dla wielu adwokatów, w szczególności młodych nie mających jeszcze zaplecza stałych klientów, tzw. “urzędówki” są źródłem stabilnych dochodów. Co więcej dla młodych adwokatów i radców prawnych takie sprawy pozwalają wyrobić sobie nazwisko (do czego na pewno nie przyczyni się zaniedbywanie urzędówek). Z tego powodu jest na rynku wielu adwokatów i radców prawnych, którzy chętnie biorą sprawy z urzędu i raczej normą jest, że adwokaci czy radcowie z urzędu przykładają się do takich spraw.

Oczywiście trzeba mieć świadomość, że rzadko zdarzy się sytuacja, że takim adwokatem z urzędu zostanie uznany już i znany ze swej skuteczności adwokat.

Adwokaci i kancelarie adwokackie mające ugruntowaną pozycję na rynku usług prawnych, co do zasady nie mają czasu na pomoc z urzędu i mają możliwość zwrócenia się zarówno do rady adwokackiej jak i sądów w sprawach karnych, by ich nie wyznaczano w sprawach z urzędu.

Komu przysługuje adwokat z urzędu?

Tym, co może umożliwić skorzystanie z usług pełnomocnika z urzędu, jest udowodniona trudna sytuacja materialna. Kiedy strona przedstawi odpowiednie oświadczenie informujące o tym, że nie ma realnej możliwości poniesienia kosztów związanych z reprezentacją (w sytuacji, kiedy udział fachowego pełnomocnika jest niezbędny z uwagi na rodzaj sprawy), to sąd podejmie wtedy decyzję o udzieleniu prawnej pomocy z urzędu. Osoby fizyczne muszą przedstawić, że nie będą w stanie ponieść kosztów wynagrodzenia adwokata czy radcy prawnego bez uszczerbku utrzymania koniecznego dla siebie oraz swojej rodziny.

Natomiast osoby prawne (i inne jednostki organizacyjne) muszą wykazać, że nie mają dostatecznych środków na poniesienie kosztów wynagrodzenia pełnomocnika jako dany podmiot. Pomoc prawna jest udzielana zawsze na wniosek. Oznacza to, że sąd nie będzie działał z urzędu, nie ustanowi więc pełnomocnika samodzielnie. Jednak obowiązkiem sądu jest poinformowanie strony o możliwości wystąpienia z wnioskiem o udzielenie pomocy prawnej. Tego rodzaju informację można najczęściej znaleźć w kierowanych do strony pouczeniach (na przykład tych przesyłanych razem z kopią pozwu).

Pełnomocnik z urzędu może zostać przydzielony osobie, która nie została zwolniona od kosztów sądowych.

Sąd może ustanowić taką pomoc prawną dla osoby:

a) zwolnionej od kosztów,
b) której wniosek o zwolnienie od kosztów został oddalony, c) która w ogóle nie składała wniosku o zwolnienie z kosztów.

Jeśli zaś chodzi o wniosek o ustanowienie pełnomocnika, to strona może go zgłosić na kilka sposobów:

• ustnie do protokołu w sądzie,
• w osobnym piśmie,
• razem z wnioskiem o zwolnienie od kosztów sądowych.

Taki wniosek może zostać złożony przed wszczęciem postępowania sądowego, jak i już w toku postępowania sądowego. Między innymi w takiej sytuacji, kiedy strona po pierwszej rozprawie sądowej stwierdzi, że potrzebuje profesjonalnego wsparcia i nie będzie w stanie we własnym zakresie reprezentować skutecznie swoich interesów. Trzeba dodać, że o pomoc adwokata/radcy prawnego z urzędu może ubiegać się każdy. Nie oznacza to jednak, że w każdym przypadku wniosek zostanie uwzględniony.

Czy przy rozwodzie przysługuje adwokat z urzędu?

Skuteczny adwokat jest bardzo pomocny w sprawach rozwodowych, kiedy to może wpłynąć na najbardziej korzystne rozstrzygnięcia dla strony którą reprezentuje, ale również przy konieczności podważania przedstawionych przez współmałżonka dowodów w sprawie. W sytuacji kiedy osoby biorącej rozwód nie stać na pełnomocnika w sądzie, może on zostać – po spełnieniu określonych wytycznych – przydzielony przez sąd.

Faktem jest jednak, że w tego typu sprawach sądy rzadko ustanawiają adwokatów z urzędu, choćby z tego powodu, że nie widzą takiej potrzeby w kontekście skomplikowania sprawy. To co w oczach sądu nie jest skomplikowane, jest jednak niezwykle trudne dla strony procesu. Właśnie sprawy rozwodowe, które może nie są najbardziej skomplikowane pod kątem prawnym, są niezwykle zawiłe pod kątem faktycznym i trzeba dużej wiedzy i doświadczenia, by wykazać w toku procesu okoliczności istotne dla sprawy.

W sytuacji, gdy wnoszący pozew o rozwód nie ma wystarczających środków na poniesie kosztów sądowych i adwokata, można zwrócić do sądu o umorzenie części albo całości opłaty. Załączając stosowne dokumenty potwierdzić trzeba wtedy trudną sytuację majątkową. Podobnie wygląda to w sytuacji, kiedy strona wnosi o rozwód z orzekaniem o winie małżonka i konieczna jest pomoc adwokata (na którą nie ma się pieniędzy).

Można wtedy uzyskać bezpłatną pomoc prawną z urzędu, ale dopiero po przedstawieniu odpowiedniego wniosku (na piśmie albo ustnego do protokołu w sądzie). Do wniosku niezbędne są zaś załączniki zawierające informacje o wszystkich dochodach oraz źródłach utrzymania. Wniosek o przyznanie adwokata od rozwodów może złożyć także pozwany (niezależnie od tego czy w pozwie o rozwód wskazane jest wnioskowanie o orzeczenie winy), a zasady są takie same, jak w przypadku powoda. Sąd nie musi jednak przychylić się do takiego wniosku, nawet jeśli sytuacja majątkowa zostanie przez stronę wykazana, i jest to dość częsta praktyka.

Dobry adwokat z urzędu – czy można go wybrać?

Złożenie wniosku o przyznanie adwokata z urzędu jest wolne od opłat.

Wniosek zostanie uwzględniony przez sąd, jeśli:

• jest to uzasadnione sytuacją majątkową wnioskodawcy,
• udział adwokata/radcy prawnego w sprawie uzna się za potrzebny.

Do wniosku o przyznanie adwokata z urzędu, osoba fizyczna dołączyć musi oświadczenie obejmujące dane o: stanie rodzinnym, dochodach, majątku i źródłach utrzymania. Podane w oświadczeniu informacje warto potwierdzić odpowiednimi dokumentami (takimi jak zaświadczeniem o zarobkach czy wypełniona deklaracja PIT). Po uwzględnieniu sąd zwraca się do okręgowej rady adwokackiej albo do rady okręgowej izby radców prawnych o wyznaczenie prawnika.

Warto jednak wiedzieć, że wnioskodawca (zamieszczając we wniosku stosowną informację) może wskazać konkretnego adwokata. Zdarza się tak, kiedy strona zna adwokata ze wcześniejszych spraw lub kiedy wie, że określony adwokat czy radca prawny specjalizuje się w konkretnym zagadnieniu. Do takiego wskazania często powinno się załączyć zgodę tego adwokata, że przyjmie sprawę, jeśli zostanie wyznaczony przez ORS. Takie wskazanie nie zobowiązuje izby radców prawnych czy adwokatów, ale w miarę możliwości uwzględnia ona taką sugestię – w porozumieniu ze wskazaną osobą. Adwokat z urzędu zostaje wyznaczony niezwłocznie i nie później niż w terminie czternastu dni.

powrót do publikacji sprawdź naszą ofertę